طراحی و معماری برای افراد کم‌توان جسمی

با شنیدن واژه کم‌توان چه چیزی به ذهنتان خطور می‌کند؟ کم‌توانی فقط محدودیت‌هایی مختص برخی افراد نیست، در واقع کم‌توانی بخشی از زندگی تمام انسان‌ها است که هر فرد ممکن است در برهه‌ای از زمان، به طور موقت یا دائم آن را تجربه کند. ممکن است بپرسید که چه ارتباطی بین معماری و زندگی افراد کم‌توان وجود دارد؟ پاسخ ساده است: مگر معماری برای تامین آسایش و راحتی انسان‌ها نیست؟ حال ممکن است بپرسید که طراحی و معماری برای افراد کم‌توان به چه معنا است و چگونه قابل انجام است؟

در مطلب امروز ای‌پلاس به موضوع معماری برای افراد کم‌توان می‌پردازیم. برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با ما همراه باشید.

معماری در واقع به معنای ایجاد محیطی مناسب برای تجربه کاربران است. تا امروز پروژه‌های متعددی در سراسر جهان توسط معماران برای افراد کم‌توان طراحی و اجرا شده است.

کنوانسیون حقوق معلولان سازمان ملل متحد با هدف ارتقا، حفاظت و حصول اطمینان از برابری حقوق و همچنین حفظ کرامت آن‌ها نوشته شده و به تصویب رسیده است.

حال معماران باید از خود بپرسند که در پروژه‌های خود تا چه حد به دسترسی افراد کم‌توان توجه کرده‌اند؟ آیا به سهولت جابه‌جایی آن‌ها فکر کرده‌اند؟

در چندین شهر جهان اقداماتی در زمینه سیستم حمل‌ و نقل عمومی برای افراد کم‌توان انجام گرفته است. از جمله در شهر هلسینکی کشور فنلاند، سیستم تراموای شهری موجود را با استفاده از رمپ‌های کوتاه هم سطح با تراموا در ایستگاه‌ها، برای افراد کم‌توان قابل دسترس کرده‌اند. در شهر پکن چین و دهلی نو در هند نیز وجود اتوبوس‌هایی با ارتفاع کم، جابه‌جایی را برای شهروندان کم‌توان راحت‌تر کرده است.

معماری برای افراد کم‌توان

معماران از جمله افرادی هستند که برای افزایش آگاهی در مورد معلولیت تلاش می‌کنند.

یکی از رویدادهایی که به معماری برای افراد کم‌توان می‌پرداخت در سال 2013 برگزار شد. در آن رویداد شرکت‌های معماری مطرحی مانند شرکت معماران زاها حدید، همکاران آدجائه، AMODELS و بسیاری طراحان دیگر در حراجی خیریه‌ای شرکت کردند که در آن خانه‌های مینیاتوری و کوچکی را که طراحی کرده بودند ارائه دادند.

این معماران که هر روز با مقیاس‌های بزرگ سروکار دارند، گرد هم آمدند و زمان خود را برای طراحی خانه‌هایی در مقیاس کوچک و معماری برای افراد کم‌توان اختصاص دادند. این حرکت ستودنی منجر به ایجاد سبک جدیدی شد که با نام «خانه‌های عروسکی معمارانه» شناخته می‌شود.

معماری برای افراد کم‌توان جسمی موضوع جدیدی نیست و حتی از سال‌ها قبل طرح‌هایی در این زمینه وجود داشته است. یکی از ساختمان‌های طراحی شده برای افراد کم‌توان، خانه‌ای است که توسط فرانك لوید رایت در سال 1952 برای فردی به نام کنت لوران طراحی شده است.

این خانه ده‌ها سال پیش‌تر از به وجود آمدن استانداردهای طراحی و معماری برای افراد کم‌توان طراحی و اجرا شده است. اگرچه این تنها ساختمان ساخته شده توسط لوید رایت برای یک فرد کم‌توان بود، اما همین خانه تک طبقه در سبک یوسونیان قرار است به زودی به موزه تبدیل شود.

البته در سال‌های اخیر معماری برای افراد کم‌توان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و شاهد انواع ساخت و سازها از مراکز بهداشتی-درمانی گرفته تا مدارس یا منازل مسکونی برای افراد کم‌توان هستیم.

یکی از این ساختمان‌ها چهار دهه پس از خانه لوران توسط فرانک لوید رایت ساخته شده است، ساختمانی مسکونی با نام خانه بوردو است که توسط رم کولهاس طراحی شده است. این خانه که بر روی تپه‌ای با دید پانوراما به شهر قرار دارد، در چند طبقه طراحی شده و در مجموع به پروژه خارق‌العاده‌ای تبدیل شده است.

«برخلاف آنچه ممکن است فکر کنید، من یک خانه ساده نمی‌خواهم. من یک خانه پیچیده می‌خواهم زیرا این خانه دنیای من خواهد بود.»

ژان فرانسوا لموان، کارفرما

کولهاس در حل چالش این ساختمان مسکونی بسیار ماهرانه عمل کرده است. جزئیاتی که در این پروژه می‌بینیم ورای یک طراحی معمولی و بسیار شگفت‌انگیز هستند.

در این خانه یک آسانسور به بزرگی یک اتاق قرار داده شده است، که خود این آسانسور در واقع یک دفتر کار مجهز به حساب می‌آید. طراحی به گونه‌ای انجام شده که با صندلی چرخ‌دار به راحتی می‌توان در سه سطح خانه حرکت کرد.

طراحی این خانه همچنین موضوع یک مستند معماری با عنوان «Houselife» است که توسط مستخدم قدیمی این عمارت روایت می‌شود.

طراحی محوطه برای افراد کم‌توان

افزایش آگاهی اجتماعی و همچنین افزایش سطح انتظارات کاربران از استانداردهای فضاهای عمومی، منجر به ایجاد تعداد بیشتری از اماکن مجهز به امکانات مناسب برای افراد دارای معلولیت جسمی شده است.

این مکان‌های عمومی عمدتا با مبلمان شهری و وسایل مکانیکی مناسب تجهیز می‌شوند. همچنین در مکان‌هایی با اختلاف ارتفاع و در ورودی ساختمان‌ها نیز باید تجهیزات مناسب قرار داده شود. در صورت عدم وجود این امکانات برای افراد کم‌توان در ساختمان‌ها و محله‌ها باید زمینه از بین بردن موانع معماری، فناوری و حمل و نقل برای آن‌ها فراهم شود.

افزایش دانش و آگاهی در مورد این مسئله و همچنین توسعه مهارت‌های طراحی در فرآیند آموزش معماران، طراحان و برنامه‌ریزان شهری باید در نظر گرفته شود.

دانشجویان در دانشکده‌های معماری و طراحی شهری، باید طراحی تجهیزات اساسی مانند پارکینگ، پیاده‌رو، مسیر دوچرخه، نیمکت، پایه چراغ‌های شهری، سطل‌های زباله، پله و سطوح شیب‌دار را برای افراد کم‌توان جسمی تمرین کنند.

دانشجویان باید این عناصر را در موقعیت‌های مکانی مشخص و با استفاده از متریال‌های مناسب طراحی کنند و همچنین راه‌حل‌های فنی برای قرار گرفتن مبلمان طراحی شده را در آن موقعیت مکانی مشخص ارائه دهند.

مسابقات پارالمپیک

معماری برای افراد کم‌توان فقط به ساختمان‌های مسکونی محدود نمی‌شود.

به عنوان مثال در مسابقات پارالمپیک باید محیطی بدون مانع طراحی شود. این نوع طراحی نه فقط برای آموزش و تمرین بلکه برای حفظ سلامتی نیز لازم است.

در سال 2012 استودیوی معماری بالدینگر یک مرکز ورزش و تناسب اندام برای افراد کم‌توان در مساحتی نزدیک به 4200 متر مربع طراحی کرد. این مجموعه یکی از مراکز ورزشی مناسب برای افراد کم‌توان در غرب ایالات متحده است.

کانسپت اصلی این پروژه سادگی و خوانایی بوده است و طراحی محوطه مبتنی بر دستیابی به کل محیط بوده است که بر همین اساس نیز آزادی کامل حرکتی فراهم شده است.

طراحی جهانی

طراحی خوب به معنای ارائه فضایی ساده و یکنواخت نیست، ساختمان‌های معمارانه غالبا با استفاده از انواع مختلف مواد و متریال با بافت‌های مختلف بازی می‌کنند.

یک نمونه موفق معماری برای افراد کم‌توان را می‌توان در قالب مدرسه‌ای برای کودکان نابینا و ناشنوا در شهر گلاسگو مشاهده کرد. مدرسه هیزل‌وود که توسط دفتر معماری آلن دنلپ طراحی شده است.

«من مصمم بودم مدرسه‌ای طراحی کنم که بتواند نیازهای کودکان و آرزوهای والدین آن‌ها را برآورده کند، مکانی امن و بلندپروازانه که معلم بتواند در آن با آزادی بیشتری کار کند و برای دانش‌آموزان نیز الهام‌بخش باشد.»

آلن دونلوپ

کودک به واسطه تجربه شخصی بیشتر می‌آموزد. طراحی این مدرسه که بر اساس حس‌های بویایی، چشایی و لامسه انجام شده است، باعث ایجاد آگاهی از محیط پیرامون و در نتیجه استقلال بیشتر کودکان می‌شود.

ما همواره از طرح‌های جهانی که برای همه افراد (هم برای افراد توانا و هم برای افراد کم‌توان) قابل دسترس باشند استقبال می‌کنیم.

چنین طرحی در پروژه‌ای که توسط دفاتر معماری Cubo و Force4 در قالب انجمن افراد کم‌توان در دانمارک طراحی و اجرا شده است، دیده می‌شود.

این دفاتر معماری تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا بتوانند ساختمانی اداری با امکان حداکثری دسترسی آسان، طراحی کنند.

معماران این پروژه معتقد بودند که استانداردها اندازه فضاهای طراحی شده را مشخص می‌کنند، اما ما باید بیشتر بر روی نیازهای افراد کم‌توان تمرکز کنیم.

وقتی ما ساختمانی با طراحی جهانی می‌سازیم، در واقع باید فضایی طراحی کنیم که برای همه افراد به شکلی برابر قابل دسترس باشد. چنین طرحی این امکان را فراهم می‌کند که علم و دانش خود را گسترش دهیم و از طراحی بر اساس استانداردها فراتر رویم.

«در واقع ما وظیفه‌ای اخلاقی داریم که موانع مشارکت برای افراد کم‌توان را برطرف کنیم، و بودجه و امکانات کافی برای شکوفا شدن پتانسیل‌های نهفته آن‌ها را فراهم کنیم.»

پروفسور استیون هاوکینگ

تا امروز تلاش‌های زیادی در زمینه معماری برای افراد کم‌توان انجام شده است اما حالا زمان آن فرا رسیده است که همه با هم برای ارتقا یک طراحی جهانی و مناسب تمام افراد جامعه بیشتر تلاش کنیم تا فضایی مناسب برای استفاده برابر تمام شهروندان از امکانات شهری به وجود آید و این دیدگاه که «کم‌توانی یک عیب نیست، بلکه فرصتی برای انجام دادن کارها به شکلی متفاوت است» رواج یابد.